Ev almanın tam zamanı

Gayrimenkul piyasasında sert rüzgârlar esiyor. Satacakların da alacakların da akılları karışmış durumda... Ortalık toz-duman... Okuyucularımız son aylarda “Gayrimenkul alacağız/satacağız, ne yapalım?” diye sormaya başladı. Kimseye “Ne yapacağını öğretmek haddimiz değil”... Ancak neyin ne olduğunu anlatmak (açıklamaya çalışmak) vazifemizdir. Gayrimenkul geniş bir deyim. İçinde tarım arsası var, konut arsası var. Ticari yapı (mağaza, işyeri) var, konut (yazlık/kışlık) var. Oturmak için alınan konut var, kira getirsin diye alınan konut var, yatırım amaçlı alınan konut var. Bunlar farklı özellikler taşıdığından, her biri için ayrı değerleme yapmak gerekir. Bu yazıda sadece ‘konut yatırımları’yla ilgili olarak “neyin ne olduğu” konusunda bilgi verilmesine çalışacağız. Manzara iyi değil 2008 yılı ortasında konut piyasasında “manzara-i umumi” özetle şöyledir. Konuttaki küresel balondan Türkiye de etkilendi. Balon demek şişkinlik demek. Talep ve arz şişince, fiyatlar da şişmişti. Balon hava kaçırmaya başlayınca çok sayıda konut stoğu elde kaldı. Bunların bir bölümü bitmiş konut. Bir bölümü yarım kalmış konut. Ellerinde bitmiş ve yarım kalmış konut kalan yapımcılar, stoğu eritmek için fiyat düşürecekler ama, düşüremiyorlar. Çünkü daha önce yüksek fiyatla sattıkları konutları alanlar isyan edecek. Yapımcılar fiyat düşüremese de, özelde çok yapımcı fiyatı aşağıya çekme arayışında. Zararına satışı göze alanlar bile var. Bitmiş konutla yarım kalmış konutun durum farklıdır. Bitmiş konutu satın alanın, tapusunu üzerine geçirenin satıcıyla ilişkisi biter. Ama bitmemiş konutta risk vardır. Bitmemiş konutu alan, içine girene kadar kadar başına ne geleceği bilemez. Çünkü, inşaat maliyetlerindeki artış ve stok yükü nedeniyle konut yapımcısının (iyi niyetine rağmen) inşaatı tamamlamayamaması mümkümdür. Hiç olmaz ise söz verilen tarihte konutun teslimi imkânı bulunmayabilir. İnşaat maliyetleri artıyor İnşaat maliyetleri tırmanışa geçti. Demir fiyatı, çimento fiyatı arttı. Arsalar azaldı. Arsa payının yükü büyüdü. Bu nedenle bir yıl önce 100 olan maliyet 130-140 oldu. Daha önce proje üzerinden konut satan, önceki maliyetlerle (balonlu fiyattan da olsa) bağlatıya giren, ama inşaatlarını henüz tamamlayamayan inşaat sahipleri bu maliyet artışını karşılamakta zorlanıyor. (Dikkat buyurunuz. Kamuya iş yapan inşaatçılar havlu attı. Kamudan fiyat farkı istedi. Parası daha önce alınmış konutları tamamlamakta zorlanan yapımcıların konut sahiplerinden ek para isteyip inşaatı tamamlamaları çok zor.) İşte bu “ahval ve şerait”te, kendi ihtiyacı için (içinde oturmak için) konut satın almak arayışında olacaklar “bitmiş” konutlardan satın alabilirler. Oturmak için “bitmiş” konut satın almanın zamanıdır. Şehir efsanelerine kanmayın Konut piyasasındaki “istisnai” fırsatlar, saf ve bakir halkımızın iştahını kabartır: Riske girmelerine yol açar. “Ahmet Bey‘in yeni gökdelenden 100’e aldığı dairenin fiyatı şimdi 500 olmuş.” “Fatma Hanım, 100’e aldığı evi, yıllığı 20’den kiralamış. Oh ne âlâ!” şeklindeki şehir efsanelerine kanmayınız, aldanmayınız. Konut fiyatı için “Şu kadar ediyormuş... Veriyorlarmış...” diyenlere sorunuz: Satılan var mı, kaça satılmış? O tür konutların kaçı o fiyatdan alıcı bulabilmiş? Konutlarda kiracılar ne ödüyor? İşletme gideri (faiz değil, sadece işletme gideri) ve vergi çıktıkdan sonra konut sahibinin eline ne kalıyor? Konutun ve bulunduğu bölgenin özellikleri nedir? Kaç konut bu kadar kira getiriyor ? Unutmayınız, Türkiye’de konut kiralamak zordur. Kiracı çok ödediği, kiralayan az kira aldığı için ağlaşır. Uyuşmazlık halinde, mahkemeler iki tarafı da üzer. Kiracı kötü niyetli yaklaşım ile kirayı artırmaz, ödemez, evi boşaltmaz ise iyi niyetli konut sahibi çaresiz kalır. Günümüzdeki konutların bakım ve işletme masrafları büyük yük haline geldi. Bunlar kiraya eklense kiracı kaldıramaz. Eklenmesi kiranın büyük bölümünü yutar. Prestij kuleleri moda oldu Şimdilerde prestij kuleleri moda oldu. Bunlar, çok katlı lüks konut binaları. Kapıda 24 saat güvenliği olan, içinde lokantasından berberine, sağlık tesisinden, spor salonuna kadar her türlü ortak tesis bulunan, istenilen konutlara kat hizmeti verilen “otel benzeri” binalar. Bu konutlar “üst gelir grubu”ndakilerin satın alacağı veya kiralayacağı beklentisiyle inşa ediliyor. Metrekare fiyatları 5 bin dolardan başlıyor, 10 bin dolara kadar gidiyor. Daha önce yapılanlardan daire alanların “memnun” olduğu söylendiğinden, bunların yenileri yapılıyor. Bu binalar konusunda neyin ne olduğunu veya olacağını söylemek imkansız. Çünkü bunlar sıra dışı binalar. Bu binayı alacak kadar imkânı olanların da o ölçüde “akılları vardır”. Başkasının aklına ihtiyaçları olamaz. Şehir merkezinden çok uzaklaşmayın Konut almaya niyetlenince, iyice araştırınız: (1) Makete ve kâğıt üzerindeki renkli çizimlere bakarak konut almak risklidir. Makete ve kâğıda bakarak neyin ne olacağını kestirmek, buna göre para bağlamak dert getirebilir. (2) Konut nerede? Ulaşım durumu nedir? İşyerine, okula, çarşıya, pazara nasıl gidilip gelinecek? “Otomobilim var” diyerek şehirden uzaklaşmayınız. Tek otomobil yetmez. Otomobilin benzin, mazot parası sizi yıkabilir. Sabah akşam yollarda bir saat-iki saat harcamayınız (3) ”Nasıl olsa fiyatlar artacak, satar para kazanırım” diye konuta yatırım yapmak risklidir. Her konutun ikinci elinde fiyat artmaz. Her konut satışa çıkarıldığında kolay kolay satılmaz. (4) Satın alacağınız konutun çevre şartlarını (rüzgârını, güneşini, suyunu, yolunu, komşu bölgelerde neler olduğunu) iyi araştırınız. (5) Günümüzde yüksek katlı “site ve residans” modası çıktı. Bu tür konutların işletme masrafı yüksektir. Asansörlere, yüzme havuzlarına, spor tesislerine, bahçelere, güvenliğe ayda ne kadar para ödeyeceğinizi sorunuz. İŞTE SON SÖZ Konut ihtiyacı bitmez, konut piyasası ölmez! Türkiye’de nüfus artıyor. Şehirlere hücum devam ediyor. Şehirlerdeki binaların bir bölümü yaşlı. Bir bölümünün kalitesi düşük. Bu nedenle eski yerleşim bölgelerindeki konutlar yıkılacak, yerlerine yenileri yapılacak. Şehirler çevreye doğru yayılacak. Konut talebi devam edecek. Bu yazıda, 2008’in ortasındaki durum değerlemesi yapılmaktadır. Fakat bu değerleme genel değerlemedir. Her konutun özelliği başkadır. Her konut yapanın, her konut alanın durumu başkadır. O nedenle, bu yazıyı okuyunuz. Ama siz gene de aklınız neyi uygun görüyor ise onu yapınız. Unutmayınız... En doğru kararı insan kendi verir. Kararın riski de, kazancı da sizin olacak. Başkalarını dinleyiniz, bu yazıyı okuyunuz. Son kararı siz veriniz.