Euro Ülkelerindeki Kriz Kredi Yaklaşımdaki Zafiyetten Kaynaklanıyor

Akşam gazetesi yazarlarından Deniz Gökçe bu haftaki yazısında Avrupa'daki kredi balonu riskini değerlendirdi. Gökçe yazısında şu konulara yer verdi:

Avrupa’nın geçen hafta ilan edilen resesyondan çıkış verilerine bakan biri Avrupa’nın çukurdan çıktığını düşünebilir ve bu da büyük bir ekonomi politikası yaklaşımı zaferi olarak gündeme getirilebilir. Ancak aşağıdaki biraz daha dikkatli bir bakış durumun düşünüldüğü gibi olmadığını da görebilir. 
Hollanda ve Portekiz ekonomi politikası yaklaşımları açısından birbirinden çok farklı ülkeler. Portekiz euro tek para sistemi içinde olduğu tüm dönemde çok büyük bütçe açıkları olan ve kriz döneminde ise çift rakamlı bütçe açıkları zirveye çıkan bir ülke idi (2001 Türkiye’si gibi). Ülke üstelik İspanya, İrlanda ve Yunanistan’nın başını belaya sokan ve sürdürülmesi mümkün olmayan bir “boom” yani yüksek reel büyüme de yaşamamıştı. Portekiz euro sisteminin ilk on yılında sürünerek ilerlemişti. Sabit kur dönemi Portekiz’e hiç yaramamıştı.

Hollanda Reçete'ye Sadık Kaldı

Hollanda ise Alman ekonomik modelinin tüm özelliklerinde Almanya ile bile yarışabilecek bir ekonomi politikası izleyen, ders kitaplarındaki ekonomi reçetelerini Almanya’dan daha sadık bir şekilde uygulayan bir ülke idi. Hollanda’nın cari dengesi tüm euro döneminde Almanya’dan daha fazla pozitifti. Krizden önceki dönemde de Hollanda’nın bütçe açığı Almanya’nınkinden çoğu zaman daha düşüktü. Hollanda mali açıdan kemer sıkma konusunda oldukça fanatik, kurtarma operasyonları konusunda Portekiz gibi ülkelere Almanlardan daha fazla bağıran bir ülkeydi.
 2013 yılının ikinci çeyreğinde ise ortaya ilginç bir durum çıkıyordu. Portekiz çeyreklik büyüme yıllığa çevrildiği zaman yüzde 4,5 hızla reel büyüme yaşamış, Avrupa’nın en yüksek büyüme hızına ulaşmıştı. Hollanda ise aynı çeyrekte yıllıklaştırılmış olarak yüzde 0.8 daralmayla sorun yaşamakta idi. Tabii bir çeyreklik veri ile bir şey ispat edilmez.

Borcun Gelire Oranı Yüzde 250

Ama sorulmak zorunda! Kemer sıkma ve mali disiplin içerikli ekonomi reçete ve derslerinin en iyi öğrencisi Hollanda sağlam mali yapısı ve sürekli büyük cari denge fazlalarıyla neden yerlerde sürünüyordu? İyi anlaşılması gereken şey bu! Hollanda ekonomisinin aslında büyük bir kredi balonu ile devrildiği. Hollanda kendisi krediye dayalı büyük bir konut balonu yaratmıştı. Hollanda hane halkının borç toplamının gelirlere oranı yüzde 250 civarına çıkmıştı. Bu arada da konut fiyatları kriz ortamında yüzde 21 düştü ve resmi rakamlara göre de konut sahiplerinin yüzde 30 kadarının evlerinin değeri kredi miktarının altına indi. Bu durumda Hollanda vatandaşları iki yakalarını bir arada tutabilmek için tüketimi kısmaya başlamışlardı. Bu arada devlet de yavaşlayan ekonomi ortamında bile, bütçe açıklarını iyice sıfırlama uğruna harcamaları ve destekleri azaltınca Hollanda ekonomisi yerlerde sürünmeye başlamıştı. Hollanda’nın sorunu sürekli net ihracatçı ve sağlam mali yapılı bir ülke olmasına rağmen kredi balonuyla konut piyasasını çıldırtmak ve bankaları yerlere sermekti.
 Euro ülkelerinin çoğunda kriz, çoklukla bu ülkelerdeki kredi kuralları ve kredi yaklaşımı konusundaki zafiyetten kaynaklanmakta.

Ülkelerin sorunları bütçe açıkları ve cari denge açıklarından daha fazla oranda kredi balonundan büyüyor. Üstelik zengin ülkelerden fakir ülkelere özel sermayenin akışı aslında kötü değil, tersine iyi bir yaklaşım. Ama esas sorun sermaye akışıyla patlayan kredinin verimli yatırımlara kanalize edilmemesi. Bu sorunun çıkmaması da ancak yere daha sağlam basan bir regülasyonun sistemiyle denetilen ve yönlendirilen bir banka sistemiyle mümkün olabiliyor.
Yani sorun aslında euro sisteminden çok mali bütçesi ve cari dengesi fazla veren ekonomilerde bile, kredi balonuna izin verilmiş ve bankaların aşırılıklarına izin verilmiş olması! Türkiye de, cari denge açığını, Merkez Bankası’nın her an vurguladığı gibi, kredi temelli tüketim balonu nedeniyle kontrol edemiyor!